Николај Берѓаев

Николај Берѓаев

Духовно искуство и духовен пат

Христијанскиот свет малку го познава православието. Ги знае само надворешните и, главно, негативните збиднувања околу православната црква, но не и внатрешните, духовни ризници. Долго време православието било затворено, го немало онаа светско значење, онаа актуелна улога во историјата, каква што ја имале католицизмот и протестантизмот. Тоа се држело по страна од страсната религиозна борба што се одвивала со векови. Со векови живеело под закрила на големите империи (Византија, Русија) и ја чувало вечната вистина од дезинтегрирачките процеси на светската историја. Православието не било доволно актуелизирано и пројавено спрема надвор, не било воинствено, но токму затоа небесната вистина на христијанското откровение во него претрпела најмалку деформации. Православието, всушност, е форма на христијанство во кое суштината најмалку е искривена од страна на човековата историја. Во православната црква постоеле мигови на историски гревови, но самото црковно учење, самиот внатрешен духовен пат не претрпел промени.

Православната црква, пред сè, е Црква на преданието, за разлика од католичката, која е црква на авторитет, и протестантските цркви, кои се цркви на индивидуална вера. Православната црква немала една внатрешноавторитетна организација, туку се држела цврсто со силата на внатрешното предание, а не со надворешниот авторитет. Силата на внатрешното предание во Црквата е сила на духовното искуство и наследениот духовен пат, сила на надличниот духовен живот, во кој секое поколение излегува од сознанието на самодоволност и на затвореност и се приклучува кон духовниот живот на сите претходни поколенија, сè до апостолите. Во преданието јас го имам истото искуство и истото гледиште како и апостол Павле, како мачениците, светиите и сиот христијански свет. Во преданието, моето знаење е не само личното знаење, туку и надличното, и јас не живеам посебно, туку во Телото Христово, во единствен духовен организам со сите мои браќа во Христа.

Православието, пред сè, е духовен живот, духовно искуство и духовен пат, а не ортодоксно учење, надворешна организација. За него, оние што исповедаат лажни доктрини се помали еретици од оние што водат лажен духовен живот. Православието ја гледа суштината на христијанството во внатрешното духовно дејствување. Православието, во најмала мера, е нормативна форма на христијанството, и во најголема мера е неговата духовна форма. Таа духовност и тоа таинство на православието често претставувале извор на негова надворешна слабост. Надворешната слабост и недостигот на надворешни активности и реализации на сите им паѓале во очи, а неговиот духовен живот и неговите духовни ризници останувале сокриени и неизмерени. И тоа е карактеристично за духовниот тип на Истокот, за разлика од духовниот тип на Западот, кој секогаш е актуелен и секогаш се пројавува спрема надвор, но во таа активност често се истоштува себеси. Светоста во православниот свет, за разлика од светоста во католичкиот, не оставала зад себе книжевни дела, таа останувала сокриена. Тоа е уште една од причините зашто е тешко од надвор да се суди за духовниот живот на православието.

На духовниот тип на православието му припаѓа првобитниот и неразрушлив онтологизам, кој претставува манифестација на православниот живот, а потоа и на православната мисла. Христијанскиот Запад одел по патиштата на критичката мисла во која субјектот бил спротивставен на објектот и во која бил нарушен органскиот интегритет на мислењето и органската врска со животот. Западот е силен во сложеното развивање на своето мислење, на својата рефлексија и критика, на својот прецизен интелектуализам. Но, тука и дошло до прекин на врската на оној што спознава и што мисли, со прабитието и праживотот. Познанието се изведувало од животот, а мислењето од битието. Познанието и мислењето не се одвивале во духовната целовитост на човекот, во органската поврзаност на сите негови сили. На оваа почва од страна на Западот се направени големи победи, но како резултат на тоа дошло до разложување на првичниот онтологизам на мислењето, мислењето не се нурнувало во длабочината на суштото. Оттука интелектуализмот, рационализмот, емпиризмот и крајниот идеализам на западната мисла. На почвата на православието, мислењето останувало придружено на битието, и тоа се манифестира во сета религиозно-философска и богословска мисла во 19 и 20 век. Православната црква не може да се определи преку рационални поими, таа може да се разбере само од страна на оние што живеат во неа, од страна на оние што учествуваат во нејзиното духовно искуство. Мистичните типови христијанство не подлежат на никакво интелектуално дефинирање, и тие немаат нормативни и рационални белези. Вистинското православно богословие е духовно-опитно богословување. Православието себеси се спознава како религија на Света Троица. Во духовниот живот, во духовното искуство и на духовниот пат се манифестира животот на Света Троица. Православната литургија почнува со зборовите: “Благословено е царството на Отецот, и Синот и Светиот Дух”. Сè доаѓа одозгора, од Светата Божествена Троичност, од височините на Суштиот, а не од човекот и од неговата душа. Според православната претстава, се одвива снисходење на самата Божествена Троичност, а не издигање на човекот. Во западното христијанство неспоредливо помалку е изразена Троичноста, тоа е повеќе христоцентрично и антропоцентрично.

Православието е христијанство во кое најмногу се открива Светиот Дух. Богословие за новото излевање на Светиот Дух во светот најлесно никнува на почвата на православието. Тоа е значајна карактеристика на православието: тоа, од една страна, е поконзервативно и потрадиционално од католицизмот и протестантизмот, но, од друга страна, во длабочината на православието секогаш владее големото очекување на религиозната новост во светот, излевањето на Светиот Дух, пројавувањето на новиот Ерусалим. Речиси илјада години православието не се развивало во историјата; нему му е туѓ еволуционизмот, но во него се крие можноста на религиозното творештво, која како да се чува за новата, уште неотпочната историска епоха. Православието поостро го разграничува божествениот и природниот свет, Царството Божјо и царството на кесарот, и тука не ја признава можноста за аналогија, кон која често прибегнува католичката теологија. Божествената енергија дејствува скриено во човекот и во светот. За материјалниот свет не може да се каже дека е божество, или дека е божествен, но не може да се каже ниту дека е вонбожествен. Бог и божествениот живот не наликуваат на природниот свет и на природниот живот, тука не може да се постави аналогија. Бог е бесконечен, природниот живот е ограничен и конечен. Но, божествената енергија се излева во природниот свет, дејствува врз него и го просветлува. Во православието, благодатта не е посредник меѓу натприродното и природното, туку е дејство на божествената енергија врз материјалниот свет, присуство на Светиот Дух во светот. Православието претставува превладување на новозаветните принципи над старозаветните. Како свој врв, православието го разбира животот како стекнување на благодатта на Светиот Дух, како духовна преобразба на материјалниот свет.