- Потекло и причина на болеста
Оти знаеме дека сите созданија, заедно со нас, воздивнуваат и тажат досега (Рим. 8, 22).
„Тесни се вратите и тесен е патот што водат кон животот (Мат. 7, 14). Патот е поставен и од светиот пример на нашиот Господ и од Неговото свето учење. Господ им порача на Неговите ученици и на оние што Го следат дека во светот, односно, за време на нивниот земен живот, ќе имаат маки (Јован 16, 33; 15, 18; 16, 2-3)… Од ова е јасно дека тагата и страдањето се дадени од Самиот Господ за Неговите верни слуги во текот на нивниот живот на земјата“ (Епископ Игнатиј Брјанчанинов, Арена).
Но зошто е ова? Зошто „тагата и страдањето“ заедно со придружните болести се, всушност, „наложени“ врз нас? Учењето на светите отци покажува како треба да се разбира страдањето во контекст на човековата првосоздадена состојба и подоцнежниот пад во грев.
На почетокот, немаше болка, немаше страдање, болест или смрт. Човекот им беше „туѓ на гревот, тагите, грижите и тешките принуди“ (св. Симеон Нов Богослов, Беседа 45).
Да не згрешеа Адам и Ева, „со време ќе се искачеа во најсовршена слава, и откако ќе се изменеа, ќе се доближеа до Бога… и радоста и радувањето со кои ние тогаш ќе бевме исполнети, преку заедничарење едни со други, ќе беа навистина неискажливи и над секоја човечка мисла“ (истото). Бидејќи немаше да има страдање, немаше да постои болест, и соодветно на тоа, ќе немаше потреба од наука и медицина.
„Но кога човекот беше измамен и заведен од злобниот демон… Бог дојде кај човекот како што лекарот доаѓа кај болниот“ (св. Јован Златоуст, Беседа 7, За заповедите). Се симна во Едем во приквечерината, и повика, Адаме каде си? (Битие 3, 9). Неговото прво појавување пред човекот, по гревот на непослушноста, не беше како на одмаздлив Судија, „зашто Бог, кога наоѓа грешник, гледа не како да го натера да ја плати казната, туку како да го исправи и направи подобар“ (св. Јован Златоуст, истото).
Човекот, созданието, подлегна на искушението да биде како Бог Создателот – нешто наспроти секој разум и можност. Ова, првиот грев, донесе со себе не „божественост“, туку болка, болест и смрт – и не „случајно“, туку со одредена корективна причина: така што човекот без сомнение и засекогаш да спознае дека не е „како Бог“.
Затоа небесниот Лекар „го направи телото (на човекот) подложно на многу страдања и болести, за да може човекот да научи, од самата негова природа, дека не смее никогаш повеќе да ја прима помислата“ дека може да биде како Бог (св. Јован Златоуст, Беседа 11, За заповедите). Бог ѝ рече на Ева: со болки ќе раѓаш деца (Битие 3, 16); а на Адам, земјата нека биде проклета поради тебе; со мака ќе се храниш од неа сè до крајот на својот живот. Со пот од лицето свое ќе јадеш леб, сè дури не се вратиш во земјата (Битие 3, 17; 19).
Крајно неопходно е да се разбере ова, во почетокот, зашто ако не ја сфатиме оваа вистина за природата на паднатиот човек, ништо од она кое светите отци го учат на оваа тема нема да има никакво значење. Од друга страна, „ако можеме да го разбереме ова, ќе се оспособиме да учиме за себе и ќе се оспособиме да Го познаеме Бога и да Го славиме како Создател“ (св. Василиј Велики, Шестоднев). „Гревот раѓа зло, а злото раѓа страдање“, пишува професорот Андреев; „сепак токму ова страдање, кое потекнува од Адам и Ева, е благослов за сите нас, бидејќи нè принудува да разбереме колку е штетна за нашите души, дури и за телата, нашата неверност кон Бога“ (Православна христијанска апологетика)“.
- Целта на болеста
А ако сме, пак, чеда, ние сме и наследници Христови, но само ако со Него страдаме, та со Него и да се прославиме (Рим. 8, 17).
Нашиот Спасител и богоносните отци нè учат дека единствена грижа во овој живот треба да ни биде спасението на душата. Епископот Игнатиј вели: „Земниот живот – ова кратко време – му е даден на човекот по милоста на Создателот за да може човекот да го употреби за свое спасение, односно за да може тој повторно да се врати од смрт во живот“ (Арена). Затоа, мораме „Да гледаме на сè во овој свет како на минлива сенка и да не се врзуваме со срцето за ништо такво… бидејќи гледаме не во нешта што се гледаат, туку во нешта што не се гледаат; оти нештата кои се гледаат се времени, а нештата кои не се гледаат се вечни“ (св. Јован Кронштадски, Духовни совети). За православните христијани, средиштето на животот не е тука, туку таму, во вечниот живот.
Колку долго живееме, која болест или заболување ја придружува нашата смрт – таквите нешта не се соодветна грижа за православните христијани. Иако велиме „за многу години“ на именден и на други прослави, тоа е само затоа што Црквата во својата мудрост знае дека навистина ни се потребни „многу години“ за да се покаеме за нашите гревови и да се поправиме, а не затоа што долгиот живот има вредност самиот по себе. На Бог не му е важно колку години имаме кога ќе дојдеме пред Неговиот Суд, туку дали сме се покајале; Тој не се грижи дали сме умреле од срцев удар или од рак, туку дали ни е здрава душата.
Затоа, „не треба да се плашиме од човечките зла, освен од гревот; ниту од сиромаштија, болести, навреди, малициозни напади, понижувања, или смрт“ (св. Јован Златоуст, За заповедите), зашто овие „зла“ се само зборови; тие немаат реалност за оние кои живеат за Царството небесно. Единствената вистинска „несреќа“ во овој живот е разлутувањето на Бог. Ако го имаме ова основно разбирање за целта на животот, тогаш може да ни се отвори духовното значење на телесните немоќи.
Во претходното поглавје научивме како семудриот Бог дозволи страдањето да влезе во светот со цел да ни покаже дека сме само созданија. Таа лекција сè уште не е научена од потомците на Адамовиот род кои, во својата гордост, уште бараат да бидат како „богови“: оти секој грев е обнова на гревот на првосоздадените, волно скршнување од Бог кон себе. На тој начин се поставуваме себеси на местото на Бог, и во суштина, ја бараме нашата слава наместо славата на Бога. На тој начин, страдањето при болест ја има истата намена, денеска, како и на почетокот: од таа причина тоа е знак на Божјата милост и љубов. Како што им велат светите отци на оние кои се болни: „Бог не те заборавил; Тој се грижи за тебе“ (св. Варсануфиј и Јован, Добротољубие).
Да, тешко е да се согледа дека болеста може да биде знак на Божјата грижа – освен ако не ја разбереме врската меѓу телото и душата. Старец Амвросиј Оптински зборува за ова во писмо до мајката на едно многу болно дете: „Не треба да забораваме дека во нашиот век на „софистицираност“ дури и малите деца трпат духовна штета од она што го гледаат и слушаат. Следствено, потребно е очистување, а тоа е возможно само преку телесно страдање… Морате да разберете дека рајското блаженство не се дава никому без страдање“.
Преподобен Никодим Светогорец објаснува дека затоа што човекот е двоен, сочинет од тело и душа, „тие двете, телото и душата, си дејствуваат заемно“ (Совети), едното делува на другото и во суштина комуницира со него. „Кога душата е умртвена обично не чувствуваме болка“, вели св. Јован Златоуст. „Но ако телото пострада макар и малку, правиме секакви напори да се ослободиме од болеста и болката. Затоа, Бог го поправа телото за гревовите на душата, така што со казнување на телото и душата да добие исцелување… Христос го прави ова со фатениот кога му вели: Внимавај, сега си здрав; не греши повеќе, да не те снајде полошо. Што научивме од ова? Дека болеста на фатениот е предизвикана од неговите гревови“ (Беседа 38, За Евангелието по Јован).
Во една прилика кај светиот Серафим Саровски довеле една жена. Таа била многу парализирана и не можела да оди бидејќи колената ѝ биле свиткани до градите. „Му рече на Старецот дека се родила како православна, но влегувајќи во брак со секташ, го напуштила православието и за нејзиното неверство, Бог одеднаш ја казнил… Не можеше да ги движи ниту рацете ниту нозете. Светиот Серафим ја праша болната жена: дали сега верува во својата Мајка, нашата Света Православна Црква? Добивајќи потврден одговор, ѝ рече да се прекрсти правилно. Таа одговори дека не може ниту раката да ја крене. Но, кога Светителот се помоли и ѝ ги помаза рацете и градите со масло од кандилото, болеста во истиот миг ја остави“. Внимавај, сега си здрава; не греши повеќе, да не те снајде полошо!
Оваа поврзаност помеѓу телото и душата, гревот и болеста, е јасна: болката ни кажува дека нешто не е во ред со душата, дека не само телото, туку и душата е разболена. И точно на тој начин душата ги кажува своите болки на телото, будејќи го човекот да се спознае и да посака да се сврти кон Бога. Го гледаме ова, редовно, во житијата на светиите, зашто болеста подеднакво учи дека нашата „вистинска личност, она што е човекот во суштина, не е видливото тело, туку невидливата душа, внатрешниот човек“ (свети Никодим Светогорец, Христијанскиот морал).
Но дали ова значи дека човекот кој постојано е здрав е и духовно во „добра форма“? Воопшто не, зашто страдањето поприма многу облици, дали во телото или во умот, или во душата. Колкумина со одлично здравје се жалат дека животот „не вреди да се живее“? Св. Јован Златоуст го опишува овој вид страдање: „Некои мислат дека да се биде здрав е извор на задоволство. Но не е така. Зашто мнозина со добро здравје илјадапати посакале да се мртви, не можејќи да ги истрпат навредите кои им ги нанесуваат… Оти, иако сме предодредени да станеме кралеви и да живееме кралски, треба да се најдеме опфатени со многу маки и таги… По нужност, кралевите имаат толку таги колку што океанот има бранови. Па, ако монархијата не е способна да створи живот без жалости, тогаш со што друго може да се постигне тоа? Навистина, со ништо во овој живот“ (Беседа 18, За заповедите).
Протестантите често „бараат“ здравје во „Името на Христос“. Тие на здравјето гледаат како на нешто на кое христијаните природно имаат право. Од нивна гледна точка, болеста оддава недостаток на вера. Ова е сосема спротивно од православното учење како што е прикажано во животот на праведниот Јов од Стариот Завет. Свети Јован Златоуст вели дека светителите Му служат на Бога не затоа што очекуваат некаква награда, духовна или материјална, туку едноставно затоа што Го љубат Него: „зашто светителите знаат дека најголема награда од сите е да се умее да се љуби Бог и да Му се служи“. Така, „Бог, сакајќи да покаже дека не за награда светиите Му служат го лиши Јов од сето богатство, го предаде на беда, и допушти да западне во ужасни болести“. И Јов, кој не живееше за никаква награда во овој живот, сепак, Му остана верен на Бога (Беседа 1, За заповедите).
Како што здравите луѓе не се без грев, така Бог некогаш дозволува навистина праведните да страдаат, „како пример за слабите“ (свети Василиј Велики, Долгите правила). Зашто, како што учи светиот Јован Касијан, „човек многу потемелно се учи и обликува преку примерот на другиот“.
Ова го гледаме во случајот со Лазар од Писмото. „Иако страдал од болните рани, ниту еднаш не се побунил против богатиот ниту нешто побарал од него… Како последица на тоа, тој нашол мир во крилото Авраамово, како некој кој смирено ги прифатил несреќите на животот“ (свети Василиј Велики, Долгите правила).
Отците на Црквата, исто така, учат дека болеста е начин на кој христијаните можат да се угледаат на страдањата на мачениците. Така, во житијата, многу светители на крајот се принудени на силно телесно страдање, за праведно страдање да достигнат преку телесно мачеништво. Добар пример за ова може да се најде во житието на големиот првенец на православието, светиот Марко Ефески: „Тој беше болен четиринаесет дена, и болеста, како што и самиот рече, го имаше врз него истото дејство како оние железни инструменти за мачење кои егзекуторите ги применуваа врз светите маченици, и кои, така да се рече, ги опфаќаа неговите ребра и внатрешните органи, притискаа на нив и остануваа припиени предизвикувајќи апсолутно неподнослива болка; така што се случи, она што луѓето не можеа да му го направат на неговото свето маченичко тело да биде пополнето со болест, според неискажливиот суд на Промислата, за да може овој исповедник на Вистината и маченик и освојувач на сите можни страдања, и победник, да се појави пред Бог откако помина секаква беда, дури до последниот здив, како злато прочистено во печка, та благодарение на ова да добие уште поголема чест и вечна награда од праведниот Судија“ (Православно слово, том 3, бр. 3).
Вие кои верувате кога ви е добро, погрижете се да не отпаднете од Бога во време на неволји. – св. Јован Кронштатски
о. Алексеј Јанг
извор: Премин Магазин бр. 145/146
