Благодатноста дарува смирение, а опрелестеноста ги храни самољубието и гордоста (свети Јован Кронштатски).

 

Дејствувањето на благодатта лесно се разликува од прелеста, односно илузијата. Прелеста никогаш не се приближува како слободна сила, туку само како заводна измамничка која бара согласност од човекот. Тогаш кога ќе ја добие, таа ја стекнува својата моќ над него. Човекот секогаш има можност да ја одбие, бидејќи срцето неа секогаш ја пречекува со сомнеж; Дури кога некој сосема ќе ù падне во ропство, тогаш и престанува да се сомнева во неа. Прелеста никогаш не ја намалува зовриеноста на крвта, никогаш не води кон самопознание и покајание на срцето. Сосема спротивно, таа буди сонување, ја возбудува крвта, нуди одвратни уживања, ласка, надувува во самоувереноста, го поставува сопственото јас како идол на душата (Св. Игнатиј Брјанчанинов).

Благодатните мисли, дејствијата или виденијата на душата, како и топлината, светлината – јасно се разликуваат од оние прелесните. Благодатните духовни дејствија – секогаш се исполнети со длабоко смирение, макотрпно самопознание и со скрушеност на духот. Благодатните виденија се откриваат во тивка светлина и ù подаруваат на душата длабок мир. Спротивно на тоа, дејствијата на прелеста го зголемуваат високоумието. Привиденијата се појавуваат во „розово светло“, предизвикуваат љубопитност, го распалуваат срцето и создаваат немири и пречки. Честопати, внатрешната топлина што ја следи молитвата, станува повод за прелест. Постои една природна топлина која е последица на внатрешната прибраност во срцето; дури потоа доаѓа благодатната топлина која исполнува со блаженство и со добро внатрешно чувство. Исто така, постои и едно телесно загревање, настанато преку неумерената ревност во молитвата. Прелеста почива во тоа, кога некој ова загревање, таа природна топлина, ќе ја прифати како онаа духовна, благодатна топлина, и така ќе се подложи на високо мислење за себе – како веќе сè да е постигнато и како тој веќе да стои на врвот од совршенството. Телесното загревање се разликува од духовната топлина преку своите плодови. Плодови на телесното загревање се вообразбата, неумерената самодоверба, превозвишувањето или гордоста. Плодови, пак, на духовната топлина се – срдечно покајание, смирение и макотрпно самопознание (св. Игнатиј Брјанчанинов). Кој ја бара топлината само заради нејзиното блаженство, развива духовна сладострастност. Оние кои трезвено се молат, единствено тежнеат да продолжат да живеат во срдечно покајание пред Бога и секоја слабост бргу да ја надминат. Лажните мистици, пак, напротив, го врзуваат целото свое внимание за ваквата топлина, почиваат во неа како под некој топол превез, го одржуваат нејзиното блаженство и се потопуваат во тоа како во празнина. Не дозволувај да бидеш излажан преку внатрешната сладост. Без крстот таа е колеблива и опасна.

Како што гордоста е причина за прелест и самоизмама, така и смирението, како спротивна доблест, претставува една сигурна заштита од таквата состојба. Смирението е уништување на сите страсти (преподобен Јован Лествичник). Каде страстите се победени, таму нема прелест. Прелеста настапува поради острастено вообразување. Пред смирениот ѓаволот бега, зашто не може да го поднесе смирението на срдечното покајание (преподобен Григориј Синаит).

Ако Го повикуваме Бога, ние нема од што да се плашиме, ниту да се сомневаме. Кој стои пред Бога во смирение и послушност и само Него Му е предан, а ги избегнува самољубието и превознесувањето, на него не може да му наштети ниту цела војска демони. Самоуверените и самоволните кои ѕидаат само врз себе, нужно паѓаат во секоја прелесна заслепеност и самоизмама.