Литургија на претходноосветените дарови

 (значењето на постот и Причеста)

 

Од сите литургиски правила поврзани со Великиот пост, едно е од одлучувачко значење за негово разбирање. Бидејќи е специфично за Православието, тоа на повеќе начини го претставува клучот за правилното разбирање на православната литургиска традиција. Станува збор за правилото со кое се забранува служење на Света литургија во текот на неделите од Великиот пост. Јасно е наведено: Света литургија не може под никакви околности да се служи од понеделник до петок за време на постот, со еден исклучок, а тоа е на празникот Благовештение, доколку се падне во овие делнични денови. Во среда и во петок е предвидено да се служи посебна вечерна богослужба со причестување. Таквата служба се нарекува Литургија на претходноосветените дарови.

Во општи црти земено, овде имаме израз и примена на еден многу важен литургиски принцип: а тоа е дека Евхаристијата не се совпаѓа со постот. За да го разбереме значењето на овој принцип не смееме да започнеме со постот, туку со Евхаристијата. Во православната традиција, која длабоко се разликува од евхаристиската теологија и практика на западниот католицизам, Евхаристијата отсекогаш имала свечен и радосен карактер. Таа е, пред сè, Света тајна на Христовото доаѓање и на Неговото присуство меѓу учениците и токму заради тоа, во вистинска и реална смисла, таа е прослава на Неговото Воскресение. Навистина, доаѓањето и присуството на Христа во Евхаристијата, за Црквата е „доказ“ за Неговото Воскресение. Таа е радост на срцата кои гореле во апостолите, кога Христос им се јави на патот за Емаус и кога им се покажа „при прекршувањето на лебот“; таа е вечен извор на „експерименталното“ и „егзистенцијалното“ знаење на Црквата за Воскресението. Учениците не го виделе вистинското Воскресение, па сепак во него верувале, не затоа што некој ги научил на тоа, туку затоа што го виделе Воскреснатиот Господ, тогаш кога „вратите биле затворени“. Тој се појавил меѓу нив и земал учество во нивниот обред.

Евхаристијата е истото доаѓање и присуство, истата радост и „горење на срцето“, истото ирационално, но и апсолутно знаење дека Воскреснатиот Господ се покажал „при кршењето на лебот“. Оваа радост е толку голема што за раната Црква, денот на Евхаристијата не бил само еден обичен ден, туку бил Ден Господов – ден што е над времето, бидејќи во Евхаристијата веќе се согледува Царството Божјо. На Тајната вечера, Самиот Христос им рекол на своите ученици дека им дарувал можност „да јадат и да пијат во Неговото Царство“. Со оглед на тоа дека Евхаристијата е присутност на Воскреснатиот Господ, Кој се вознесе на небесата и седи од десната страна на Отецот, таа е значи и учество во Царството кое е „радост и мир во Светиот Дух“. Причеста е „храна на бесмртноста“, „небесен леб“, а приближувањето кон Светата Трпеза е вистинско вознесение на небесата. Така, Евхаристијата е празник на Црквата, но и уште подобро, таа е Црквата како празник, како радост во присутноста Христова, како учество во вечната радост на Царството Божјо. Секојпат кога Црквата служи Евхаристијата, таа е „во својот дом“ – на небото; таа се вознесува таму каде што Христос се вознесе, за да можеме да „јадеме и пиеме на Неговата трпеза во Неговото Царство…“. На тој начин можеме да разбереме зошто Евхаристијата не се совпаѓа со постот, бидејќи постот, како што можеме понатаму да видиме, е главниот израз на Црквата која е во состојба на патување и тоа само додека таа е на својот пат кон Царството Небесно. А „синовите на царството“, вели Христос, „не можат да постат додека Младоженецот е со нив“.

Па затоа, можеби некој и ќе праша, зошто се дава Причест во деновите на постот на Литургијата на претходноосветените дарови? Дали тоа е во спротивност со наведениот принцип? За да одговориме на ова прашање треба да разгледаме уште еден аспект на православното разбирање на Причеста, а тоа е нејзиното значење како извор на сила која ги одржува нашите духовни сили. Ако Светата Причест, како што видовме, е исполнување на сите наши подвизувања и напори, и е целта кон која се стремиме, и е крајната радост на нашиот христијански живот, таа исто така е и неопходен извор и почеток на нашиот духовен напор, таа е божествен дар кој ни овозможува да знаеме, да посакуваме и да се стремиме кон „посовршеното заедничарење во незалезниот ден“ во Царството Божјо. А Царството, иако дојде и иако доаѓа во Црквата, треба да биде исполнето и треба да биде пројавено во целото свое совршенство на крајот од времето, кога Бог ќе ги исполни сите твари со Самиот Себе. Ние тоа го знаеме и однапред во тоа учествуваме. Ние сега учествуваме во Царството кое ќе дојде, имаме претчувство и предвкус на славата и блаженството, но сè уште сме на земјата, а целокупното наше земно постоење е долго и честопати мачно патување до крајниот Ден Господов. На овој пат ни е потребна помош и поддршка, сила и утеха, бидејќи „кнезот на овој свет“ сè уште се нема предадено. Напротив! Знаејќи дека Христос ќе го победи, тој ја подготвува последната и жестока битка против Бога за да се оттргне што е можно повеќе од Него. Оваа битка е толку тешка, а „портите на пеколот“ толку моќни, што Самиот Христос ни говори за „тесниот пат“ и за малкумината кои можат Него да го следат. Во оваа борба, нашата главна помош се Телото и Крвта Христови, таа „насушна храна“ која духовно нè одржува и која, и покрај сите искушенија и опасности, нè прави вистински Христови следбеници. Откако ја примивме Светата Причест, се молиме:

„…овие дарови нека ми бидат за исцеление на душата и телото,

за прогонување на секој противник, за просветлување на очите на моето срце,

за мир на моите душевни сили, за бесрамна вера, за љубов нелицемерна,

за исполнување со премудроста, за запазување на Твоите заповеди,

за умножување на Твојата божествена благодат и за усвојување на Твоето Царство…

Не уништувај ме, мој Створителу, туку влези во моите вени и во моето срце…

За секое зло и секоја телесна страст да побегне од мене како од оган,

преку Причеста станувам Твое живеалиште…“

Ако Великиот пост и самото постење значат засилена борба, според Евангелието тоа значи и дека сме соочени со злото и со сите негови сили, па затоа ни е потребна моќта и помошта на тој божествен Оган. Токму тука се наоѓа вистинската смисла и значењето на посебното посно Причестување со однапред осветените Дарови, т.е. со Даровите осветени на Евхаристијата од претходната недела, кои се зачувани во олтарот за причестување на верниците во среда и во петок навечер.

Евхаристијата не се служи во деновите на Великиот пост, бидејќи нејзината служба е постојано искачување во радоста, меѓутоа, во Црквата сепак постои непрестајно присуство на плодовите на Евхаристијата. Исто како што „видливиот“ Христос се вознесе на небесата, а сепак е невидливо присутен во светот или, пак, како што Пасхата се слави еднаш годишно, а нејзините зраци го осветлуваат целокупниот живот на Црквата или, пак, како што Царството Божјо што допрва треба да дојде, но е веќе меѓу нас, исто се случува и со Евхаристијата. Како Света Тајна и прослава на Царството Божјо, како празник на Црквата, таа е неспоива со постот и не се служи за време на Великиот пост. Како благодатта и силата на Царството што веќе дејствува во светот, како наша „насушна храна“ и оружје во нашата духовна борба, таа е во самиот центар на постот, таа навистина е небесната маана која нè одржува во живот за време на нашето патување низ пустината на Великиот пост.

Извадок од книгата „Великиот пост“ од протоереј Александар Шмеман