Православието во денешно време, по Божја промисла, веќе започна да се враќа на Западот, кој се одвои од него пред околу деветстотини години. Првично, како несвесно дело на емигранти од православните земји, ова движење во голема мера постепено почна да се перципира како вистинска драгоцена можност и за самите луѓе на Западот, па во продолжение на неколку децении приливот на западни конвертити во Православието продолжи да расте и со тек на време стана вообичаена појава.
И така, додека Православието постепено пушташе нови корени на Западот и повторно стана својствено за овие земји, помеѓу новите верници се појави едно природно сознание за раната традиција на Православниот Запад, поточно за светителите и за светите отци од првите векови на христијанството, кои во ништо не отстапуваат во однос на источните браќа од истата епоха и кои го дишат воздухот и го распрснуваат мирисот на вистинското христијанство, толку трагично изгубено во подоцнежниот Запад. Љубовта и почитта на архиепископот Јован Максимович (+1966) кон западните светители помогна исклучително многу за да се разбуди интересот за нив и, така да се каже, да се олесни нивното повторно припојување во пазувите на Православието.
Во однос на повеќето западни светители немаше никакви проблеми; како резултат на повторното откривање на нивните дела и житија, меѓу православните христијани единствено се појавуваше радост во можноста да откријат дека полнотата на духот на источното христијанство некогаш била толку присутна и својствена и на Западот. И навистина, од ова преоткривање можеше да произлезе само нешто добро за понатамошниот развој на едно здраво и избалансирано православие на Западот.
Сепак, за неколкумина западни свети отци се појавија „компликации“ воглавно поради некои догматски расправи, водени во раните векови на христијанството. Оценката за овие свети отци била различна на исток и на запад, и за православните христијани е важно да го знаат нивно вистинско значење во очите на православието, а не она кое подоцна се појавило во римокатолицизмот.
Најпознатиот од овие „контрадикторни“ западни отци, без сомнение, е блажениот Августин, епископот на Ипон во Северна Африка. Тој на запад е сметан за еден од најважните црковни отци, за врховен „доктор на благодатта“, а на исток тој секогаш бил восприемен со мала воздржаност. Во денешно време, особено кај западните преобратени во Православието, се појавија два екстремни и спротивставени ставови во однос на него. Едниот, под влијание на римокатоличките ставови, му придава многу поголемо значење како црковен отец отколку што му давала православната црква во минатото, додека другиот има тенденција да ја потценува неговата важност за православието, а некои дури доаѓаат и до тоа да го нарекуваат и „еретик“. И обата ставови се западни и немаат корени во православното предание. Од друга страна, православното гледиште за него, одржувано во текот на сите овие векови од Светите отци на Истокот и од оние во раните векови на Западот, не само што не се залетува во некоја крајност, туку е избалансирана пофалба која со должна почит ја дава како на неговата несомнена величина, така и на грешките во неговото учење.
…Кога догмите на Православието биле директно нападнати, Црквата и нејзините свети отци секогаш реагирале брзо и одлучно со точни догматски дефиниции и со анатема на оние кои погрешно верувале. Но кога станува збор за различни пристапи (дури и за догматските проблеми), за изобличувања, дури и претерувања или за грешки во добрите намери, Црквата отсекогаш барала умереност и помирување. Ставот на Црквата кон еретиците е една работа, а нејзиниот однос кон светите отци, кои овде онде запаѓале во недоследности, е сосема друга.
Најразгорениот од сите спорови со кои бил опкружен блажениот Августин, како за време на неговиот живот така и по неговата смрт, е спорот помеѓу благодатта и слободната волја. Несомнено, блажениот Августин бил наведен на искривување на православната доктрина за благодатта заради цврстата супер-логика која ја поседувал заедно со неговиот латински менталитет на кој му припаѓал по култура, но не и по крв (по крв тој си останал Африканец и до одреден степен го поседувал емотивниот „пламен“ на јужните народи). Рускиот православен философ од деветнаесеттиот век, Иван Кирејевски, добро го сумирал православниот поглед по овој проблем, кој е одговорен за повеќето од недостатоците на Августиновото богословие:
„Никој од древните и современите отци на Црквата не покажал таква приврзаност кон логичката последователност во тврдењата како блажениот Августин… Некои од неговите трудови се чини дека личат на еден синџир на силогизми, неразделно поврзани едни со други. Можеби затоа тој понекогаш одел предалеку без да може да ја забележи внатрешната едностраност позади надворешниот поредок – толку далеку, што во последните години од неговиот живот самиот тој морал да напише побивања за некои од неговите претходни тврдења.“
Што се однесува, пак, до самата доктрина за благодатта, најкратката оценка за учењето на Августин и за неговите недостатоци е можеби онаа на архиепископот Филарет Черниговски во неговиот учебник по патрологија:
„Кога монасите од Адруметум (во Африка) му покажаа на Августин дека, според неговото учење, од нив не може да се бара должноста за аскетизам и саможртва, тој ја почувствувал правилноста на нивната забелешка и почнал почесто да повторува дека благодатта не ја уништува слобода. Овој исказ на Августиновото учење, сепак не променил ништо значајно и суштествено во неговата теорија и неговите последни дела не се во еднодушна согласност со оваа мисла. Напуштајќи го опитот на сопственото мачително благодатно новораѓање, тој понекогаш стигнувал предалеку, воден од чувствата за неговите понатамошни последици. И затоа, како обвинител на Пелагиј, Августин несомнено се појавува како голем учител на Црквата; но како бранител на вистината, самиот тој не целосно и не секогаш ѝ останува верен на неа“.
Јеромонах Серафим Роуз
(Извадок од книгата „Местото на Блажениот Августин во Православната црква“)
