Православието не е религија[1]

Кај многумина владее сфаќањето дека Православието е една од многуте религии, која како своја главна грижа ја има подготовката на членовите на Црквата за животот по смртта, односно да обезбеди место во рајот за секој православен христијанин. Така, се смета дека православната догма нуди плус гаранција, бидејќи е православна. А доколку некој не верува во православната догма, тогаш тоа е причина плус тој човек да оди во пеколот, покрај тоа што таму би го испратиле и неговите лични гревови.

Оние православни христијани кои веруваат дека ова е Православието, тие го поврзуваат истото исклучиво со идниот живот. Тие не прават многу работи во овој живот, туку чекаат да умрат за да одат во рајот, бидејќи кога живееле биле православни христијани!

Еден друг дел православни христијани се активни во просторот на Црквата и се интересираат не за другиот живот, туку воглавно за овдешниот живот. Значи се интересираат за тоа на кој начин Православието ќе им помогне да живеат добро во овој живот. Таквите православни христијани Му се молат на Бога, ги повикуваат свештениците да читаат молитви, да вршат водосвети, молебни, маслосвети итн., за да им помага Бог да поминуваат добро во овој живот, да не се разболуваат, да ги изведат на пат своите деца, работите да им одат добро и сл. Според ова гледаме дека овие христијани не се разликуваат многу од верниците на другите религии, бидејќи и тие ги прават речиси истите работи.

Од горенаведеното човек може да види дека Православието ги има следниве две заеднички точки со другите религии: Прво, подготвувањето на верниците за животот по смртта, за да одат во рајот, кој секој си го замислува на свој начин, и второ, грижа со цел христијаните да немаат несреќи, маки, катастрофи, болести, војни и сл. во овој живот. Со други зборови, Бог да им ги средува сите нивни потреби и желби. Така, за овие вториве, религијата игра голема улога во нивниот живот, а особено во нивниот секојдневен живот.

Меѓутоа, во суштина кого од горенаведените христијани го интересира дали Бог постои или не постои? Кој Го бара? За нив не се поставува прашање дали Бог постои или не, бидејќи подобро би било да постои Бог за да можеме да Го повикуваме и да Му бараме да ги задоволува нашите потреби и нашите работи да одат добро и да имаме извесен успех во овој живот.

Според тоа гледаме дека човекот има многу силна тенденција да сака да постои Бог, да верува дека постои Бог, бидејќи постоењето на Бог му е потребно за да му го обезбеди сето она што го кажавме. Е сега, штом е потребно за човекот да постои Бог, тогаш значи Бог постои!

Ние не можеме да знаеме колкумина луѓе би верувале во Бога кога човекот не би имал потреба од Бога и кога би можел на некој друг начин да го обезбеди она што му е потребно за самодоволност во својот живот.

Гледаме дека многумина, кои претходно биле индиферентни во однос на верата, при крајот од својот живот стануваат религиозни, веројатно по некој настан што ги исплашил. Значи поради суеверна предрасуда тие повеќе не можат да живеат без да повикуваат да им помогне некој Бог. Поради тие причини човековата природа помага во религиозноста на човекот. Ова не важи само за православните христијани, туку за сите верници од сите религии. Човековата природа насекаде е иста. Така човекот по падот, бивајќи помрачен, е склон кон суеверие.

Сега прашањето што следи е следново: Каде запира суеверието и каде почнува вистинската вера?

Во врска со овие прашања Отците имаат јасни ставови и јасно учење. Дали има некаква особена полза еден човек кој го следи или поточно мисли дека го следи Христовото учење и само оди во црква секоја недела, се причестува редовно, ги користи свештениците за водосвети, маслосвети и сл.[2], без да се вдлабочува во сето тоа, останувајќи со буквата на законот, а не во духот на законот? Но дали има некаква полза од Православието и оној кој се моли исклучиво за идниот живот, а целосно е незаинтересиран за овдешниот живот? На првата варијанта е претставник парохискиот свештеник и оние кои околу него се собираат во горенаведениот дух, а на втората претставник е некој старец во манастир, обично пензиониран архимандрит, кој чека да умре со неколку монаси околу себе[3].

Штом и двете овие тенденции не се сконцентрирани околу очистувањето и просветлувањето, од светоотечки аспект тие се погрешни во однос на она кон кое се стремат. Работите се поставуваат на правилна основа само доколку се сконцентрирани околу очистувањето и просветлувањето и го применуваат православниот светоотечки аскетски метод за стекнување на умствената молитва. Овие две тенденции кои ги наведовме се претерувања во две крајности. Тие немаат заедничка оска. Едната и единствена оска која го одржува Православието и која секогаш работите ги поставува на правилна основа е оската: Очистување – просветлување – обожување.

Отците не се интересираат за тоа што ќе се случи со човекот исклучиво по смртта, туку она што главно ги интересира е што ќе биде човекот во овој живот. По смртта нема исцелување на умот, па затоа треба исцелувањето да започне во овој живот, бидејќи во Адот нема покајание. Затоа православното Богословие не е надкосмичко, ниту футуристичко, ниту есхатолошко, туку е чисто внатресветско. Тоа е така затоа што интересот на Православието е за човекот во овој свет, во овој живот, а не по смртта.

Поради која причина се потребни очистувањето и просветлувањето? Дали заради тоа што човекот треба да оди во рајот и да го избегне пеколот? Во што се состојат очистувањето и просветлувањето и поради која причина православните стремат кон нив? За да се најде причината и да се даде одговор на ова прашање, треба да се поседува основниот клуч, а тоа е: Од православен богословски аспект сите луѓе на Земјата го имаат истиот крај. Било да е некој православен, будист, индуист, агностик или атеист или што било да е, тој е назначен да ја види славата Божја. Ќе ја види славата Божја при Второто Христово Доаѓање. Сите луѓе ќе ја видат славата Божја, и од овој аспект сите имаат ист крај. Секако сите ќе ја видат славата Божја, но со една разлика: Спасените ќе ја видат славата Божја како најслатка и невечерна Светлина, а останатите ќе ја видат истата слава Божја како оган што гори. Тоа дека сите ќе ја видиме славата Божја е вистинит и очекуван факт. Значи тоа дека ќе ја видиме славата Божја, односно Неговата Светлина, е нешто што ќе се случи сакале ние или не. Меѓутоа доживувањето на таа Светлина ќе биде различна кај едните од другите.

Според тоа, работа на Црквата и на свештениците не е да ни помогнат да ја видиме славата Божја, бидејќи тоа ќе биде во секој случај. Делото на Црквата се состои во тоа како секој човек ќе го види Бога. Значи делото на Црквата е да им проповеда на луѓето дека постои вистинит Бог, дека Бог се открива или како светлина или како оган што гори, дека сите луѓе при Второто Христово Доаѓање ќе Го видиме Бога[4], и да ги подготвува своите членови да Го видат Бога не како оган, туку како светлина.

Оваа подготовка на членовите на Црквата, како и на сите луѓе кои сакаат да Го видат Бога како Светлина, е во суштина терапевтски метод, кој треба да започне и да заврши во овој живот. Исцелувањето треба да се случи во овој живот, затоа што по смртта нема покајание. Овој терапевтски метод е суштината и главната содржина на Православното Предание и е главна грижа на Православната Црква. Се состои од следниве три стадиуми на духовно издигнување: Очистување од страстите, просветлување со благодатта на Светиот Дух и обожување, исто така од благодатта на Светиот Дух. Се случува и следново: Доколку човек не стигне барем до состојба на делумно просветлување во овој живот, тогаш не може да Го види Бога како Светлина ниту во овој, ниту во другиот живот.

Од ова станува очигледно дека Отците се интересираат за човекот каков што е денес, во овој момент. Секој човек има потреба од исцеление и има одговорност пред Бога да го започне тоа дело денес, во овој живот, бидејќи само во овој живот може. Не може по смртта. Истиот тој човек е оној кој ќе одлучи дали ќе го следи патот на исцелувањето или не.

Христос рекол: Јас Сум патот (Јован 14, 6). Пат кон што? Не само кон другиот живот, туку Христос е најпрво патот во овој живот. Христос е патот кон Неговиот Отец и нашиот Отец. Христос му се открива на човекот прво во овој живот и му го покажува патот кон Отецот. Тој пат е Самиот Христос. Доколку човекот не Го види Христа во овој живот барем со умственото сетило, тогаш нема да Го види Отецот, односно Божјата Светлина ниту во другиот живот[5].

 

За умствената молитва[6]

Темата за умствената молитва е многу интересна. Умствената молитва е чисто опитна состојба. Нема сомнеж дека се работи за опит. Ниту еден психијатар не може да негира дека умствената молитва е опит. Нашата разлика со психијатрите би била не во фактот сам по себе, туку во причината која ја предизвикува умствената молитва. Значи, доколку ова прашање се постави пред научниците на позитивните науки, на пример психолози, психијатри, патолози, биолози и сл. како феномен вреден за опсервирање и проучување, тогаш тие ќе бидат должни, применувајќи го научничкиот метод на истражување, да пласираат хипотези.

Секако, Црквата има свој опит на феноменот. Оној кој ја има умствената молитва во себе, самиот ја слуша оваа молитва како се изговара во неговото срце. Постои повеќевековно предание на оваа духовна состојба. Светителите имаат дадено конкретно толкување на ова предание на умствената молитва. Врз основа на тоа толкување Црквата знае дека умствената молитва е резултат на дејството на Светиот Дух во срцето на човекот. Тоа е многувековно предание, чие што постоење никој не може да го негира, затоа што постојат премногу светоотечки списи во врска со ова, плус од она што во Светото Писмо се наведува за истото. И денес постојат луѓе, кои живеат помеѓу нас и кои од свој личен опит ја познаваат умствената молитва која дејствува во нив.

Според тоа, штом тие научници ја прифатат оваа реалност, потоа ќе треба да ги изложат своите хипотези со цел да го објаснат феноменот на умствената молитва. Секако помеѓу нив ќе постојат и некои кои ќе речат дека тоа е измислица на поповите, особено овде во Грција! Ќе речат дека тоа го говорат поповите и дека е производ на нивната фантазија. Меѓутоа, добро би било свештениците да се занимаваа со такви работи овде во Грција.

 Можеби некои од тие научници ќе кажат дека станува збор за еден вид хипноза. Имав една полемика, во врска со ова, со лекари, и тоа универзитетски професори, кои велеа дека станува збор за вид хипноза! Нека биде тоа така за нив, но сепак еден психијатар е должен систематски да се позанимава со ова прашање.

Што се однесува до хипнозата, таа навистина е опит. Меѓутоа психијатарот треба да утврди прецизно дали умствената молитва е вид  хипноза или не. Хипнозата може да доведе до халуцинација, што значи неспособност за правилно составување на опитните впечатоци што човекот ги има во своето сеќавање. Меѓутоа сите елементи кои ја составуваат халуцинацијата се земени од сетилата. Човекот доаѓа во халуцинација, не затоа што го има загубено својот контакт со сетилата, туку затоа што неговото сеќавање се има изматено, и составот на впечатоците, што се случува во мозокот, не е ништо друго туку неред во изложувањето на тие впечатоци. Така имаме луѓе кои се дисхармонизирани, а има и такви кои будни сонуваат. Значи елементите кои ја сочинуваат халуцинацијата се постоечки. Оној кој се наоѓа во халуцинација може да гледа нешто што во тој момент не постои пред него, но сепак е постоечко[7].

Што се однесува до хипнозата, оној кој се хипнотизира влегува во состојба на кома, односно како да се наоѓа во кома. Наоѓајќи се во состојба на кома тој се сеќава на работи од минатото и одговара на прашањата што му ги поставува хипнотизерот. Според тоа, хипнотизираниот нема контакт со реалноста.

Што се однесува до умствената молитва, немаме нешто што е постоечко, односно нешто што се складирало во сеќавањето, а сега излегува на површина и човекот сонува. Во случајот на умствената молитва сè што се случува во срцето на човекот и сè што човекот чувствува зема простор во оној момент кога го чувствува тоа. Тоа не е нешто од минатото, туку тоа е опит на сегашноста. При умствената молитва човекот е во состојба на будност на духот, ниту е хипнотизиран ниту се наоѓа во халуцинација, а истовремено доживува нешто многу јасно во своето срце, односно чувствува како некој друг се моли во неговото срце наместо него. Таква работа не се случува при хипноза. При умствената молитва човекот има потполна свест дека нешто својствено на неговата природа дејствува внатре, меѓутоа тоа не е од него. Ова го доживува јасно, но истовремено го забележува и во истото може да учествува доброволно.

Тежината на докажувањето на вистината за овој опит не им припаѓа на православните кои го поседуваат, туку на научниците кои го оспоруваат или сакаат да го истражат. Доколку научниците дадат сопствено толкување на феноменот на умствената молитва, тогаш самите ќе треба да докажат дека нивното толкување е правилно. Православните имаат вековно предание на толкување на умствената молитва, чија што вистина е неоспорна за нив. Тоа толкување е неоспорно, затоа што не е толкување на опит од минатото, туку е толкување на жив, вистинит, денешен опит и реалност, која континуирано се повторува и се пренесува од генерација на генерација во Православната Црква.

Црквата на својот јазик, којшто е црковен јазик, вели преку устата на апостолот Павле: Не зборуваме со човечка мудрост, туку со силата на Светиот Дух[8]. На што мисли со ова? Зошто Апостолот силата на Светиот Дух и ја спротивставува на мудроста од овој свет? Затоа што човекот, кој станал храм на Светиот Дух, односно во чие што срце дошол и се вселил Светиот Дух, во своето срце живо ја чувствува силата, односно енергијата на Светиот Дух. Така нему не му е потребно други да му дадат уверување дека станал храм на Светиот Дух, ниту му се потребни философски или богословски аргументи, туку од својот непосреден и личен опит знае дека е храм на Светиот Дух. Го чувствува, Го слуша во себе Светиот Дух, Кој е и свештеник и певец во неговото срце. Сведоштвото на Светиот Дух му ја дава на човекот апсолутната сигурност дека неговото тело станало храм Божји, бидејќи Светиот Дух дошол и се вселил во неговото срце. Оваа состојба ја опишува Апостолот Павле, кога вели: Духот Божји вика во нашите срца авва Оче (Гал. 4, 6). Значи Светиот Дух, обраќајќи Му се на Отецот, извикува во нас велејќи: Оче мој!

Дали ова што го опишува апостолот Павле е реалност или фантазија? Дали тој летал во облаци кога го кажал ова? Доколку добро обрнете внимание на она што апостолот Павле го кажува во 8. глава од неговото послание кон Римјаните, ќе видите дека зборува за реална молитва во срцето на човекот. Но не е само апостолот Павле кој зборува така. И Давид во своите Псалми зборува така, а и Стариот Завет зборува така. Затоа гледаме која била причината поради која древните Христијани, кои се подготвувале за умствена молитва, прво го учеле наизуст целиот Псалтир. Толкаво големо значење имал Псалтирот за  нив, бидејќи им помагал во вршењето на умствената молитва.

Не знам колкумина христијани денес го имаат прочитано целиот Псалтир. Порано го читаа над умрените пред погребот. Можеби во таа ситуација им било прв пат да го прочитаат целиот Псалтир. Го читал свештеникот и, доколку имал со себе и певец, му давал и нему да чита. Порано, за да биде некој ракоположен за епископ, требало да докаже дека го знае Псалтирот[9]. Зошто Псалтирот имал толку големо значење во Црквата? Затоа што Псалтирот има молитви поврзани со умствената молитва. Умствената молитва во еврејското предание, во пророчкото предание, но и во древното христијанско предание, се вршела и со Псалми. Поради таа причина апостолот Павле вели се молам со дух, но се молам и со ум. Пеам со духот, но пеам и со умот (1. Кор. 14, 15). Според тоа, умствената молитва не е само молитва со зборови, туку е и псалмопеење. Затоа имаме примери во Преданието во кои умствената молитва се вршела и со Псалми. Еден од тие примери е оној на светиот Јован Касијан, кој поучува на умствена молитва со Псалми. За ова постојат многу сведоштва[10].

Според тоа, дали има потреба од философски доказ за овие работи, штом оние кои веруваат и кои достигнале до состојбата на умствена молитва, го имаат во себе овој опит? И, штом постои овој опит, каква е потребата од метафизика или философија? Во што помага философијата? Дали некому во животот некоја философија суштински му помогнала да ја стекне состојбата на умствената молитва, која дејствува непрестано во неговото срце, за да стане храм на Светиот Дух?

Кога човек нема ваков опит, а сака да го стекне, тогаш оди да се научи кај оние кои го имаат овој опит. Опитот на умствената молитва обично е неопходна претпоставка за да стигне некој до опитот на обожувањето (иако постојат исклучоци), при што го стекнува опитот на несоздадената Божја слава. Овој опит на обожувањето е исклучиво Божји дар што Бог му го дарува на кого сака, кога сака и колку што сака, и не зависи од човековиот труд. Меѓутоа, во вообичаени услови, претпоставка за тоа е да се има умствената молитва.

Протопрезвитер Јован Романидис

 

[1]Протопрезвитер Јован Романидис, Светоотечко богословие, Скопска православна епархија, 2013 г., стр. 31 – 37.

[2]Сето ова секако го прават и вистинските православни христијани и не е лошо човек да ги прави овие работи. Но лошо е доколку се остане само на тоа.

[3]Се работи за духовен отец и монаси кои немаат врска со исихазмот.

[4]Се разбира, делумен опит на ова гледање на Бога имаат сите луѓе веднаш по излегувањето на душата од телото, односно по биолошката смрт.

[5]Митрополитот Јеротеј Влахос, во своето дело Личноста во православното предание, стр. 162, вели: При Второто Христово Доаѓање ќе воскреснат сите луѓе и ќе бидат судени за своите дела. Грешниците, кои не стекнале духовно око, нема да исчезнат. Тие ќе останат како онтолошки личности, но нема да имаат учество во Бога. Праведниците ќе имаат учество и општење со Бога. Како што вели светиот Максим Исповедник, грешниците ќе го живеат непрестаното злопостоење, а праведниците непрестаното добробитие.

[6]Протопрезвитер Јован Романидис, Светоотечко богословие, Скопска православна епархија, 2013 г., стр.39 – 44.

[7]Тоа се случува со халуциогените дроги, каква што е на пример LSD. Секако, халуцинација може да има некој и при хипноза, кога хипнотизерот ќе внесе демонска енергија, при што хипнотизираниот доаѓа во контакт со лукавите духови.

[8]1 Кор. 2, 4: Моето слово и мојата проповед не се зборови на човечка мудрост, туку се со Дух и сила.

[9]2. Канон на Седмиот Вселенски собор.

[10]Во Романскиот Старечник, напишан од о. Јоаникиј Балан, се наведува случајот на еден лаик христијанин, кој ја имал умствената молитва, постојано изговарајќи ги Псалмите.